1 Uvod
Zakonska regulativa u Republici Srbiji (RS) u oblasti
zaštite životne sredine se intenzivno razvija i usklađuje sa zakonodavstvom Evropske
unije (EU) od momenta kada su krajem 2004. godine uspostavljene osnove novog
sistema zaštite životne sredine u Srbiji, donošenjem četiri nova zakona u
oblasti zaštite životne sredine: Zakona o zaštiti životne sredine, Zakona o
strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, Zakona o proceni uticaja na
životnu sredinu i Zakona o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja
životne sredine [1].
To se može smatrati početkom reforme propisa u ovoj oblasti.
Što se tiče zakonske regulative u oblasti
upravljanja otpadom, Zakon
o postupanju sa otpadnim materijama ("Službeni
glasnik RS", br. 25/96, 26/96 i 101/05 - dr. zakon) je bio na snazi sve do
2009. godine, kada je donet Zakon o upravljanju otpadom („Službeni
glasnik RS“, broj 36/09 i 88/10). Nakon donošenja ovog zakona usledilo je
donošenje čitavog niza podzakonskih akata što sve zajedno predstavlja pozitivnopravni
okvir upravljanja otpadom.
Donošenje i implementacija ovih i drugih
propisa je od izuzetnog značaja za proces pristupanja Srbije Evropskoj uniji
jer od ukupnog broja odredbi pravnih tekovina EU (acquis communitaire [2]) koje moraju biti unete u pravni sistem Srbije, najmanje 30 odsto čine
propisi o zaštiti životne sredine.
2 Zakonska regulativa u oblasti upravljanja otpadom
Zakonska regulativa u oblasti upravljanja
otpadom, kao i u drugim oblastima, se može svrstati u tri nivoa, i to:
I nivo: Ustav RS, Međunarodne
konvencije i preporuke
II nivo: Zakoni RS
III nivo: Podzakonska akta: uredbe, pravilnici,
uputstva i sl.
2.1 Ustav Republike Srbije
Pravo na zdravu životnu sredinu se garantuje u
Ustavu Republike Srbije. Ustav u članu 74 jemči svima pravo na zdravu životnu
sredinu i na blagovremeno i potpuno obaveštavanje o njenom stanju. Shodno
Ustavu posebnu odgovornost za zaštitu životne sredine imaju Republika Srbija i
Autonomna pokrajina, propisana je i obaveza svih ljudi da čuvaju i poboljšavaju
životnu sredinu.
2.2 Zakonodavstvo EU u upravljanju otpadom
Najvažnije direktive
EU [3] u
oblasti upravljanja otpadom su sledeće:
- Direktiva 2008/89/EC o otpadu koja zamenjuje i dopunjuje Okvirnu direktivu 75/442/EEC, 2006/12/EC (Okvirna direktiva) - Cilj Direktive je uspostavljanje sistema za koordinisano upravljanje otpadom u EU sa ciljem da se ograniči proizvodnja otpada.
- Direktiva Saveta 99/31/ES o deponijama - Cilj Direktive je da se uvođenjem strogih tehničkih zahteva redukuju negativni efekti odlaganja otpada na okolinu, naročito na zemljište, podzemne i površinske vode, kao i na zdravlje stanovništva.
- Odluka Saveta o uspostavljanju kriterijuma i procedura za prihvatanje otpada na deponiji u skladu sa Direktivom 99/31/ES - Odlukom se uspostavljaju kriterijumi i procedure za prihvatanje otpada na deponijama u skladu sa zahtevima Direktive 99/31/ES.
- Direktiva Saveta 2000/76/ES o spaljivanju otpada - Cilj Direktive je da spreči ili koliko je to moguće redukuje zagađenje vazduha, vode i zemljišta prouzrokovano insineracijom ili koinsineracijom otpada, kao i da spreči rizik po ljudsko zdravlje.
- Direktiva Saveta 94/62/ES o ambalaži i ambalažnom otpadu dopunjena Direktivom 2004/12/ES - Direktiva 94/62/ES implementira strategiju EU o otpadu od ambalaže i ima za cilj da harmonizuje nacionalne mere za upravljanje otpadom od ambalaže, da minimizira uticaje otpada od ambalaže na životnu sredinu i da izbegne trgovinske barijere u EU koje mogu da spreče konkurenciju.
- Direktiva Saveta 91/157/EEC o baterijama i akumulatorima koji sadrže opasne supstance - Direktivom 91/157/EEC se uvode mere za odlaganje i kontrolu odlaganja istrošenih baterija i akumulatora koji sadrže opasne materije u cilju smanjenja zagađenja teškim metalima koji se koriste u proizvodnji baterija i akumulatora.
- Direktiva 86/278/EEC o zaštiti životne sredine i posebno zemljišta u slučaju korišćenja sekundarnih đubriva u poljoprivredi - Direktiva definiše upotrebu muljeva iz postrojenja za preradu otpadnih voda u poljoprivredi u cilju prevencije zagađenja zemljišta, vegetacije, ljudi i životinja.
- Direktiva Saveta 75/439/EEC o odlaganju otpadnih ulja - Direktivom 75/439/EEC se promoviše sakupljanje i odlaganje mineralnih maziva ili industrijskih otpadnih ulja koja se ne mogu više koristiti za originalnu upotrebu.
- Direktiva Saveta 2000/53/EC o otpadnim vozilima - Direktivom se uspostavljaju mere za prevenciju nad nastajanjem otpada od isluženih vozila tako što se stimuliše sakupljanje, ponovna upotreba i reciklaža njihovih komponenata u cilju zaštite životne sredine.
- Direktiva 91/689/EEC o opasnom otpadu dopunjena Direktivom 94/31/EC - Cilj Direktive je uspostavljanje upravljanja, iskorišćenja i pravilnog odlaganja opasnog otpada. Direktivom se definiše da preduzeća koja proizvode, drže ili uklanjaju opasne otpade, dostavljaju nadležnim organima na njihov zahtev tražene podatke iz registra.
- Direktiva 2002/96/EC o otpadu od električne i elektronske opreme - Cilj Direktive je promocija ponovne upotrebe, reciklaže i drugih formi iskorišćenja električne i elektronske opreme u cilju redukcije količina takvog otpada.
- Direktiva 96/59/EC o odlaganju PCB i PCT - Direktiva Saveta 96/59/EC ima za cilj da definiše kontrolisani način postupanja i eliminacije polihlorovanih bifenila (PCB) i polihlorovanih terfenila (PCT) i dekontaminaciju opreme u kojoj su se nalazili, kao i način odlaganja opreme koja je zagađena sa PCB, a nije izvršena njena dekontaminacija.
- Uredba 1774/2002 o otpadu životinjskog porekla propisuje tehnološke postupke prerade otpada životinjskog porekla.
- Uredba 1013/2006 o prekograničnom kretanju otpada reguliše nadzor i kontrolu prekograničnog kretanja otpada. Ona u evropsko zakonodavstvo uvodi odredbe Bazelske konvencije.
- Direktiva 78/176/EES o otpadu iz industrije u kojoj se koristi titan-dioksid, dopunjena Direktivama 82/883/EES (dalje dopunjena uredbom 807/2003/ES), 83/29/EES i 91/692/EES (dalje dopunjena Uredbom 1882/2003/ES) odnosi se na sprečavanje i progresivno smanjenje do uklanjanja, zagađenja uzrokovanog otpadom iz industrije titan dioksida.
2.3 Propisi Republike Srbije u oblasti upravljanja otpadom
2.3.1 Zakon o upravljanju otpadom
Zakon o
upravljanju otpadom („Službeni glasnik RS“, broj
36/09 i 88/10) uređuje vrste i
klasifikaciju otpada, planiranje upravljanja otpadom, subjekte, odgovornosti i
obaveze u upravljanju otpadom, upravljanje posebnim tokovima otpada, uslove i
postupak izdavanja dozvola, prekogranično kretanje otpada, izveštavanje,
finansiranje upravljanja otpadom, nadzor i druga pitanja od značaja za
upravljanje otpadom. Upravljanje
otpadom je delatnost od opšteg interesa, a podrazumeva sprovođenje propisanih
mera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja,
tretmana i odlaganja otpada, uključujući nadzor nad tim aktivnostima i brigu o
postrojenjima za upravljanje otpadom posle zatvaranja.
2.3.1.1 Podzakonski akti
- do donošenja propisa na osnovu ovog zakona ostaje na snazi Pravilnik o uslovima i načinu razvrstavanja, pakovanja i čuvanja sekundarnih sirovina („Službeni glasnik RS“, broj 55/01 i 72/09) donet na osnovu ranije važećeg zakona; prestale da važe odredbe člana 2. tač. 1) do 9) i član 3. ovog pravilnika danom stupanja na snagu Pravilnika o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada („Službeni glasnik RS“, broj 56/10);
- Uredba o proizvodima koji posle upotrebe postaju posebni tokovi otpada, obrascu dnevne evidencije o količini i vrsti proizvedenih i uvezenih proizvoda i godišnjeg izveštaja, načinu i rokovima dostavljanja godišnjeg izveštaja, obveznicima plaćanja naknade, kriterijumima za obračun, visinu i način obračunavanja i plaćanja naknade („Službeni glasnik RS“, broj 54/10 i 86/11);
- Pravilnik o utvrđivanju usklađenih iznosa naknade za upravljanje posebnim tokovima otpada („Službeni glasnik RS“, broj 23/11);
- Uredba o odlaganju otpada na deponije („Službeni glasnik RS“, broj 92/10); Prestao da važi Pravilnik o kriterijumima za određivanje lokacije i uređenje deponija otpadnih materija („Službeni glasnik RS“, broj 54/92) donošenjem Pravilnika o prestanku važenja ... („Službeni glasnik RS“, broj 92/10);
- Uredba o Listi neopasnog otpada za koji se ne izdaje dozvola, sa dokumentacijom koja prati prekogranično kretanje („Službeni glasnik RS“, broj 102/10);
- Uredba o vrstama otpada za koje se vrši termički tretman, uslovima i kriterijumima za određivanje lokacije, tehničkim i tehnološkim uslovima za projektovanje, izgradnju, opremanje i rad postrojenja za termički tretman otpada, postupanju sa ostatkom nakon spaljivanja („Službeni glasnik RS“, broj 102/10);
- Pravilnik o obrascu Dokumenta o kretanju otpada i uputstvu za njegovo popunjavanje („Službeni glasnik RS“, broj 72/09) – prestale da važe odredbe člana 3. st. 2, 3. i 5. i člana 7. Pravilnika o uslovima i načinu razvrstavanja, pakovanja i čuvanja sekundarnih sirovina iz tačke 4.1;
- Pravilnik o obrascu Dokumenta o kretanju opasnog otpada i uputstvu za njegovo popunjavanje („Službeni glasnik RS“, broj 72/09);
- Pravilnik o obrascu zahteva za izdavanje dozvole za skladištenje, tretman i odlaganje otpada („Službeni glasnik RS“, broj 72/09);
- Pravilnik o sadržini i izgledu dozvole za skladištenje, tretman i odlaganje otpada („Službeni glasnik RS“, broj 96/09);
- Pravilnik o načinu i postupku upravljanja otpadnim gumama („Službeni glasnik RS“, broj 104/09 i 81/10);
- Pravilnik o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada („Službeni glasnik RS“, broj 56/10);
- Pravilnik o metodologiji prikupljanja podataka o sastavu i količinama komunalnog otpada na teritoriji jedinice lokalne samouprave („Službeni glasnik RS“, broj 61/10);
- Pravilnik o uslovima, načinu i postupku upravljanja otpadnim uljima („Službeni glasnik RS“, broj 71/10);
- Pravilnik o sadržini potvrde o izuzimanju od obaveze pribavljanja dozvole za skladištenje inertnog i neopasnog otpada („Službeni glasnik RS“, broj 73/10);
- Pravilnik o postupanju sa otpadom koji sadrži azbest („Službeni glasnik RS“, broj 75/10);
- Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom („Službeni glasnik RS“, broj 78/10) – stupanjem na snagu ovog pravilnika prestaju da važe odredbe Pravilnika o načinu uništavanja lekova, pomoćnih lekovitih sredstava i medicinskih sredstava („Službeni list SRJ“, broj 16/94 i 22/94) koje se odnose na lekove kojima je istekao rok upotrebe i koji su neupotrebljivi u skladu sa ovim pravilnikom, ambalažu u koju su upakovani lekovi, kao i na izveštavanje o lekovima i ambalaži;
- Pravilnik o postupku upravljanja istrošenim baterijama i akumulatorima („Službeni glasnik RS“, broj 86/10);
- Pravilnik o načinu skladištenja, pakovanja i obeležavanja opasnog otpada („Službeni glasnik RS“, broj 92/10), stupanjem na snagu ovog pravilnika prestao da važi Pravilnik o načinu postupanja sa otpacima koji imaju svojstva opasnih materija („Službeni glasnik RS“, broj 12/95);
- Pravilnik o sadržini, načinu vođenja i izgledu Registra izdatih dozvola za upravljanje otpadom („Službeni glasnik RS“, broj 95/10);
- Pravilnik o obrascu dnevne evidencije i godišnjeg izveštaja o otpadu sa uputstvom za njegovo popunjavanje („Službeni glasnik RS“, broj 95/10);
- Pravilnik o načinu i postupku za upravljanje otpadnim fluorescentnim cevima koje sadrže živu („Službeni glasnik RS“, broj 97/10);
- Pravilnik o uslovima i načinu sakupljanja, transporta, skladištenja i tretmana otpada koji se koristi kao sekundarna sirovina ili za dobijanje energije („Službeni glasnik RS“, broj 98/10);
- Pravilnik o načinu i postupku upravljanja otpadnim vozilima („Službeni glasnik RS“, broj 98/10);
- Pravilnik o listi električnih i elektronskih proizvoda, merama zabrane i ograničenja korišćenja električne i elektronske opreme koja sadrži opasne materije, načinu i postupku upravljanja otpadom od električnih i elektronskih proizvoda („Službeni glasnik RS“, broj 99/10);
- Pravilnik o postupanju sa uređajima i otpadom koji sadrži PCB („Službeni glasnik RS“, broj 37/11);
- Pravilnik o listi POPs materija, načinu i postupku za upravljanje POPs otpadom i granični vrednostima koncentracija POPs materija koje se odnose na odlaganje otpada koji sadrži ili je kontaminiran POPs materijama („Službeni glasnik RS“, broj 65/11);
- Pravilnik o načinu i postupku upravljanja otpadom od titan-dioksida, merama nadzora i monitoringa životne sredine na lokaciji („Službeni glasnik RS“, broj 1/12);
2.3.2 Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu
Zakon o
ambalaži i ambalažnom otpadu („Službeni glasnik RS“,
broj 36/09) uređuje uslove zaštite životne sredine koje ambalaža mora da
ispunjava za stavljanje u promet, upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom,
izveštavanje o ambalaži i ambalažnom otpadu, ekonomske instrumente, kao i druga
pitanja od značaja za upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom. Ovaj zakon
primenjuje se na uvezenu ambalažu, ambalažu koja se proizvodi, odnosno stavlja
u promet i sav ambalažni otpad koji je nastao privrednim aktivnostima na
teritoriji Republike Srbije, bez obzira na njegovo poreklo, upotrebu i
korišćeni ambalažni materijal.
2.3.2.1 Podzakonski akti
- Uredba o utvrđivanju Plana smanjenja ambalažnog otpada za period od 2010. do 2014. godine („Službeni glasnik RS“, broj 88/09);
- Uredba o kriterijumima za obračun naknade za ambalažu ili upakovani proizvod i oslobađanje od plaćanja naknade, obveznicima plaćanja, visini naknade, kao i o načinu obračunavanja i plaćanja naknade (Službeni glasnik RS“, broj 8/10);
- Pravilnik o vrstama ambalaže sa dugim vekom trajanja („Službeni glasnik RS“, broj 70/09);
- Pravilnik o kriterijumima za određivanje šta može biti ambalaža, sa primerima za primenu kriterijuma i listi srpskih standarda koji se odnose na osnovne zahteve koje ambalaža mora da ispunjava za stavljanje u promet („Službeni glasnik RS“, broj 70/09);
- Prvilnik o godišnjoj količini ambalažnog otpada po vrstama za koje se obavezno obezbeđuje prostor za preuzimanje, sakupljanje, razvrstavanje i privremeno skladištenje („Službeni glasnik RS“, broj 70/09);
- Pravilnik o načinu numerisanja, skraćenicama i simbolima na kojima se zasniva sistem identifikacije i označavanja ambalažnih materijala („Službeni glasnik RS“, broj 70/09);
- Pravilnik o vrsti i godišnjoj količini ambalaže korišćene za upakovanu robu stavljenu u promet za koju proizvođač, uvoznik, paker/punilac i isporučilac nije dužan da obezbedi upravljanje ambalažnim otpadom („Službeni glasnik RS“, broj 70/09);
- Pravilnik o graničnoj vrednosti ukupnog nivoa koncentracije olova, kadmijuma, žive i šestovalentnog hroma u ambalaži ili njenim komponentama, izuzecima od primene i roku za primenu granične vrednosti („Službeni glasnik RS“, broj 70/09);
- Pravilnik o sadržini i načinu vođenja Registra izdatih dozvola za upravljanje ambalažnim otpadom („Službeni glasnik RS“, broj 76/09);
- Pravilnik o obrascima izveštaja o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom („Službeni glasnik RS“, broj 21/10);
- Pravilnik o hemikalijama za koje je proizvođač ili uvoznik dužan da utvrdi kauciju za pojedinačnu ambalažu u koju je smeštena ta hemikalija i o visini kaucije za određenu ambalažu prema vrsti ambalaže ili hemikalije koja je u nju smeštena („Službeni glasnik RS“, broj 99/10);
2.4 Ostali propisi i strategije
- Zakon o potvrđivanju Bazelske konvencije o prekograničnom kretanju opasnih otpada i njihovom odlaganju ("Službeni list SRJ - Međunarodni ugovori", broj 2/99) obezbeđuje međunarodno usaglašene mehanizme i instrumente za kontrolu prekograničnog kretanja otpada;
- Zakon o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, broj 135/04, 36/09 i 72/09);
- Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS“, broj 135/04 i 88/10);
- Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS“, broj 135/04 i 36/09);
- Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine („Službeni glasnik RS“, broj 135/04);
- Zakon o Prostornom planu Republike Srbije od 2010. do 2020. godine („Službeni glasnik RS“, broj 88/10);
- Nacionalna strategija održivog razvoja („Službeni glasnik RS“, broj 57/08); Izveštaj o napretku u sprovođenju i Izveštaj o napretku u primeni Akcionog plana za sprovođenje Nacionalne strategije održivog razvoja za period od 2009-2017. godine – za 2010. godinu („Službeni glasnik RS“, broj 59/11);
- Nacionalni program zaštite životne sredine („Službeni glasnik RS”, broj 12/10);
- Strategija upravljanja otpadom Republike Srbije 2010-2019. („Službeni glasnik RS”, broj 29/10);
- Strategija uvođenja čistije proizvodnje u Republici Srbiji ("Službeni glasnik RS", broj 17/09);
- Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine ("Službeni glasnik RS", broj 44/05) i Uredba o utvrđivanju Programa ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine za period od 2007-2012. godine ("Službeni glasnik RS", br. 17/07, 73/07 i 99/09);
- Nacionalna strategija za aproksimaciju u oblasti životne sredine za Republiku Srbiju („Službeni glasnik RS“, broj 80/11);
3 Zaključak
Evidentno je da postoji veoma veliki broj
propisa u oblasti upravljanja otpadom. Zakon o upravljanju otpadom ima 28 podzakonskih akata, a Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu ima 11 podzakonskih akata. Dakle, ukupno 39 podzakonskih akata dok direktiva ima samo 15! Postavlja se pitanje: da li je baš
zaista neophodan ovako veliki broj propisa, prvenstveno podzakonskih akata? I
da li su svi oni usklađeni sa pravnim tekovinama EU?
Nacionalna strategija za aproksimaciju u
oblasti životne sredine za Republiku Srbiju („Službeni glasnik RS“, broj 80/11)
u poglavlju koje se odnosi na upravljanje otpadom konstatuje da zakonodavstvo
Republike Srbije koristi koncepte koji nisu u potpunost usaglašeni sa onim koji
se koriste u EU. Zakon o
upravljanju otpadom predviđa previše uredbi koje ne postoje u pravnim
tekovinama EU i čije je postojanje diskutabilno.
Nasuprot tome, neka druga pitanja (sekundarni proizvodi, kraj životnog ciklusa
otpada, bio-otpad, dileri ili brokeri otpada) nisu obrađena. Planirane odredbe
Zakona o upravljanju otpadom nedovoljno obrađuju obavezu izrade Planova o
upravljanju otpadom. Zakon o upravljanju otpadom treba revidirati na
srednjoročnom planu. Regulatorni okvir za posebne tokove otpada treba izraditi,
odnosno revidirati na kratkoročnom planu.
Zakon o upravljanju otpadom je samo godinu
dana nakon donošenja pretrpeo prvu izmenu. Kao ilustraciju navodim samo jedan
primer: prvobitno je bilo predviđeno da skladištenje, tretman ili odlaganje
otpada može vršiti samo pravno lice i da pri tome mora imati za stalno
zaposleno kvalifikovano lice odgovorno za stručni rad sa visokom stručnom spremom.
Ovo je imalo direktnu posledicu da se sve male preduzetničke radnje, koje se
tretiraju kao fizička lica, moraju preregistrovati i moraju zaposliti radnika
sa visokom stručnom spremom. Izmenama i dopunama zakona ova odredba je
promenjena na način da je utvrđeno pravo i preduzetnicima da vrše skladištenje,
tretman ili odlaganje otpada, i da imaju obavezu da imenuju kvalifikovano lice
odgovorno za stručni rad za upravljanje neopasnim otpadom koje ima najmanje
srednju stručnu spremu. Ovaj primer pokazuje da verovatno nešto nije u redu sa
procesom donošenja zakona, jer ovakvi propusti ukazuju da se zakoni donose brzo
i bez konsultacija sa svim zainteresovanim stranama.
Pored toga, postoji konfuzija i neslaganje u
samim propisima RS a to se najbolje vidi po tome što se definicija otpada
razlikuje u Zakonu o zaštiti životne sredine i Zakonu o upravljanju otpadom. Dalje,
postoji čitav niz drugih problema koji se pojavljuju tokom primene različitih
podzakonskih akata u praksi, ali o tome drugom prilikom.
Literatura
- Ustav Republike Srbije;
- Zakon o upravljanju otpadom ("Službeni glasnik RS", broj 36/2009 i 88/2010)
- Strategija upravljanja otpadom Republike Srbije 2010-2019. ("Službeni glasnik RS", broj 29/10);
- Lokalni planu upravljanja otpadom grada Beograda 2011-2020. ("Službeni list grada Beograda", broj 28/2011 od 22.07.2011. godine);
- Stopić Miloš, Dičić Nevena, Zorić Jovana, Pravci zaštite životne sredine u Srbiji, Beogradski centar za ljudska prava, Beograd 2009. godine;
- Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu ("Službeni glasnik RS", broj 36/09)
- Nacionalna strategija za aproksimaciju u oblasti životne sredine za Republiku Srbiju („Službeni glasnik RS“, broj 80/11);
- Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik RS", broj 135/2004, 36/2009 i 72/2009);
[1] Zakoni su
objavljeni u „Službenom glasniku Republike Srbije”, broj 135/04 od 21.12.2004.
godine, a stupili su na snagu 29. decembra 2004. Godine.
[2] To je pravna tekovina EU koja sadrži više od 20 000 propisa iz
sedundarnog zaknodavstva i 4 000 sudskih presuda.
[3] Pravne instrukcije EU koje povezuju sve zemlje članice i moraju biti
implementirane kroz zakonodavstvo zemalja članica u propisanim rokovima
Нема коментара:
Постави коментар